توليد مثل

همه ي جانداراني كه پيرامون ما هستند يا تك سلولي و يا پر سلولي هستند هر يك از اين جانداران توانايي دارند كه هم نوع خود را به وجود آورند. به عبارت ديگر توليد مثل كنند.

اهميت توليد مثل:

همه ي موجودات زنده براي بقاي خود فعاليت هايي مانند: تنفس كردن، رشد كردن، .... انجام مي دهند. اما يكي از مهمترين كارهاي موجودات زنده فعاليت در جهت بقاي نسل خود است. اگر جانداري نتواند فعاليت غير توليد مثل انجام دهد از بين مي رود اما اگر اين گونه از جانداران نتواند فعاليت توليد مثل انجام دهد نسل جاندار منقرض خواهد شد. بقاي نسل در جاندار به عوامل ارثي محيطي جاندار مربوط مي شود.

توانايي مقاومت يك جاندار در برابر بيماري ها، شكار شدن، عوامل محيطي، آب و هوا، تغييرات دما، بلاياي طبيعي مانند زلزله، سيل، آتشفشان از جمله عوامل محيطي و ارثي هستند.

توليد مثل غير جنسي:

 در توليد مثل غير جنسي جاندار به مرحله اي از رشد خود كه مي رسد مي تواند تكثير شود و افراد جديدي را به وجود آورد. بسياري از جانداران ساده كه ساختمان بدني ساده اي دارند و برخي گياهان به اين روش زياد مي شوند مانند: باكتريها، تك سلولي ها، برخي گياهان و جانداران.

در روش توليد مثل غير جنسي همه ي جانداران تكثير يافته يك گونه و كاملا مانند هم بوده و خصوصيات ساختماني و حياتي يكساني دارند. در اين جانداران اگر شرايط محيطي تغيير كند و اين شرايط برای جاندار مضر باشد همه ي نسل آنها از بين مي رود.

دونيم شدن:

 در اين روش يك جاندار مانند: آسيب تقسيم مي شود و به جاندار كه از نظر اندازه تقريبا ساده است تبديل مي شود.

جوانه زدن:

 بعضي از جانداران مانند هيدر به اين روش زياد مي شوند در اين روش برآمدگي كوچكي در بدن جاندار ايجاد مي شود و كم كم به جانداري مستقل تبديل شده و ممكن است از بدن جاندار اوليه جدا شود يا همچنان متصل باقي بماند مانند: هيدر آب شيرين و مخمرنان.

قطعه قطعه شدن:

در اين روش بدن جاندار به چندين قطعه تقسيم مي شود پس بعضي، يا همه ي آنها به جاندار بالغ تبديل مي شود مثلا جلبك یا خزه با

اين روش زياد مي شود. اين گياهان نيز با روش توليد مثل غيرجنسي زياد مي شوند.

توليد مثل رويشي در گياهان به دو طريق طبيعي و مصنوعي صورت مي گيرد.

ساقه زير زميني:

بعضي از گياهان با ساقه زير زميني زياد مي شوند،ساقه هاي زير زميني كلروفيل ندارند و داراي برگ هاي قهوه اي فلس مانند دارند.

ريزم:

 ريزم تقريبا به صورت افقي در خاك رشد مي كند در انتهاي اين ساقه ها جوانه انتهاي وجود دارد، مانند مهد سليمان.

غده:

 غده به منزله ي انتهاي ساقه است كه داراي اندوخته غذايي است مانند سيب زميني.

پياز:

 در پياز تعدادي برگ بدون سبزينه وجود دارد كه اطراف جوانه قرار دارد. (مانند پياز خوراكي) سنبل.

بنه:

 بنه نسبت به پياز ساقه بزرگ تري دارد اما فاقد فلس هاي متعدد است، مانند: زعفران و گلايل.

هاگزايي:

در اين روش توليد مثل هاگ به وجود مي آيد هاگ يك سلول ويژه است كه توسط جاندار اوليه توليد مي شود. و به تنهايي و به طور مستقيم جاندار به وجود مي آورد. مثلا در كپك نان هاگ ها در اندام هايي به نام هاگدان توليد مي شود. پس از رسيدن هاگ در هاگدان، هاگدان پاره مي شود و هاگ ها همراه باد و آب به نقاط مختلف مي روند.

توليد مثل جنسي:

تولید مثل جنسی کدام یک از جانوران شکل ۷ می تواند به تنهایی تولید مثل کند؟ وجود دو فرد یا دو نوع سلول ماده و نر در تولید مثل جنسی ضروری است. شکل ظاهری نر و ماده در بعضی جانداران با هم متفاوت است؛ به طوری که به آسانی از همدیگر تشخیص داده می شوند.

جانداران نر و ماده اندام های تولید مثلی دارند. در این اندام ها سلول های جنسی یا گامت تولید می شوند. جاندار ماده، گامت ماده و جاندار نر، گامت نر تولید می کند.گامت نر با گامت ماده ترکیب می شود و سلول تخم به وجود می آید. به ترکیب گامت نر و ماده لقاح می گویند. سلول تخم بارها تقسیم و درنهایت از رشد و نو سلول های حاصل از آن جاندار کاملی تشکیل می شود.شکل ۹

بنابر اين در روش توليد مثل جنسي گامت نر (سلول جنسي نر) و گامت ماده (سلول جنسي ماده) در اندام هاي توليد مثل نر و ماده توليد می شود و از تركيب آنها سلول تخم به وجود آيد. به تركيب شدن سلول نر و ماده لقاح مي گويند.

انواع تقسیم در سول های جانوری:

توليد مثل جنسي در گياهان گل دار:

بيشتر گياهان با كاشتن دانه زياد مي شوند و دانه ها توسط گل ها تشكيل مي شوند.

گل اندام توليد مثلي در گياهان گل دار است در گياهان پيدايش گل موجب آغاز دوره ي جديد (توليد مثل جنسي گياه) است. نقش گل، تشكيل گامت ها و فراهم كردن شرايط تركيب آنها با يكديگر است.

بعضي از گل ها ممكن است يك يا چند بخش دانه داشته باشند كه به آنها گل ناقص مي گويند.

هنگامي كه دانه گرده در درون بساك پرچم كامل مي شود كيسه بساك  پاره شده و دانه ها پراكنده مي شوند و توسط عوامل مختلف مانند باد، حشرات و ... پراكنده مي شوند.

به قرار گرفتن دانه گرده گل بر روي كلاله مادگي گردافشاني مي گويند. كه به دو صورت مستقيم و غير مستقيم صورت مي گيرد.

چنانچه دانه گرده ي يك گل روي كلاله مادگي همان گل بيافتد گردافشاني را مستقيم و چنانچه دانه گرده اي روي كلاله مادگي گل ديگر از همان نوع قرار گيرد گرده افشاني را غير مستقيم مي گويند.

در درون دانه گرده دو نوع هسته رويشی و زايشي وجود دارد از تقسيم شدن هسته زايي سلول جنسي نر (گامت نر) به وجود مي آيد. گامت نر با گامت ماده موجود در تخمدان تركيب مي شود و سلول تخم به وجود مي آيد. سلول تخم درون تخمك قرار دارد تبديل به دانه و تخمدان تبديل به ميوه مي شود.

بنابر اين ميوه تخمدان رشد كرده و رسيده ي گل است كه ممكن است قسمت هاي ديگر گل را نيز به همراه داشته باشد. ميوه موجب حفاظت از دانه و موجب پراكندگي و زمانبندي لازم براي رويش دانه مي شود.

حشره هایی مانند زنبور نقش مهمی در گرده افشانی دارند.گرده های گل به بدن حشره می چسبند. درنتیجه حشره گرده ها را از گلی به گل دیگر می برد.

توليد مثل جنسي در جانوران:

در جانداران نيز مانند گياهان سلول جنسي نر (اسپرم) در اندام توليد مثلي نر (بيضه) و سلول جنسي ماده تخمك در اندام توليد مثلي ماده به وجود مي آيد. در همه ي مهره داران و بعضي از بي مهره ها اندام توليد مثلي نر و ماده در دو جاندار جدا از هم وجود دارد اما مانند اسفنج ها، مرجان ها، بعضي كرم ها، نرم تنان.

در بعضي از جانداران ساده تر:

روش توليد مثل جنسي در جانداران متفاوت است اما دو ويژگي مشترك در اين روش ها وجود دارد.

الف) ايجاد امكان لقاح: (كامت نر و ماده بايد با هم برخورد كنند و تركيب شوند و سلول تخم به وجود آيد.)

ب) ايجاد امكان رشد تخم تا ايجاد نوزاد:

جنين بعضي از جانداران در داخل رحم (شكم)  پرورش مي يابند و از طريق اندامي به نام جفت با خون مادر ارتباط غذايي دارند و مواد لازم را از خون مادر مي گيرند و مواد زايد را به خون مادر مي ريزند در اين گونه جانداران بهترين شرايط براي رشد جنين فراهم است.

در جانداران تخم گذار اندوخته غذايي در تخم وجود دارد و حفاظت از تخم در جانداران, بسته به نوع جاندار متفاوت است بعضي مثل پرندگان بر روي تخم ها مي خوابند و برخي مثل خزنده ها (لاك پشت) تخم هاي خود را مخفي مي كنند.

توليد مثل در انسان:

توليد مثل در انسان نيز مانند ساير پستانداران با تشكيل سلول جنيني نر (اسپرم) بيضه و سلول جنسي ماده يا تخمك در تخمدان و تركيب هسته هاي آنها با يكديگر و ايجاد سلول تخم صورت مي گيرد.

غدد جنسي در مردان بيضه و در زنان تخمدان نام دارد.

وظايف غدد جنسي توليد گامت و هورمون هاي جنسي است.

بيضه:

بيضه ها شامل يك جفت غده هستند كه در زير شكم و درون كيسه بيضه قرار دارند اين غدد شامل لوله هاي نازك و پرپيچ و خمي هستند كه به لوله هاي اسپرم ساز موسومند. اين لوله ها عمل اسپرم سازي از دوران بلوغ شروع مي كنند و تا پايان عمر ادامه مي دهند.

تخمدان:

تخمدان ها شامل دو عدد غده ي بيضي شكل است كه در دو طرف داخل شكم، در پايين و جلوي روده ها قرار دارند تخمدان ها,تخمك سازي را ازدوران بلوغ شروع كرده و تا حدود 30 الي 40 سالگي ادامه مي دهند.

معمولا هر ماه يك تخمك نارس فعال مي شود و به يك تخمك كامل تبديل مي شود اين سلول به و سيله ي لوله هاي فالوب به دورن رحم انتقال مي يابد و چنانچه با سلول نر يا اسپرم تركيب شود به سلول تخم تبديل مي شود تخم با تقسيمات خود جنين را به وجود مي آورد كه از طريق جفت با خون مادر ارتباط غذايي پيدا مي كنند.