آشنایی با تشکیل دریاچه ها

دریاچه

به گودی‌های بزرگ سطح زمین که بوسیله آب پر شده و با آبهای آزاد تماس نداشته باشد دریاچه می گویند. این فرورفتگیها به علت فرسایش و یا تکتونیکپدید می‌آیند.

انواع دریاچه‌ها و طرز تشکیل آنها

دریاچه های یخچالی
یخچال‌ها منشا تشکیل بیشتر دریاچه‌ها بوده و به تنهایی بیشتر از کلیه عوامل دیگر در تشکیل دریاچه‌ها دخالت دارند. این نوع دریاچه‌ها زیاد عمیق نبوده و در اثر عوامل یخچالی پدید می‌آیند. بدین ترتیب که در اثر جمع شده آب پشت مورنهای پیشانی یا انتهایی که تشکیل یک سد آبی داده است می‌تواند جمع شده و تشکیل دریاچه دهد. همچنین ذوب یک قطعه یخ در حد انتهایی یخچال می‌تواند باعث فرورفتگی در مناطق یخچالی شود و نهایتا این فرورفتگی دریاچه تشکیل شود مانند دریاچه تار

دریاچه آتشفشانی
در اثر تجمع آب در دهانه های آتشفشانی غیر فعال قدیمی (کراتر یا کالدرا) این نوع دریاچه‌ها تشکیل می‌شوند. این نوع دریاچه‌ها غالبا کوچک و مدور ولی عمیق می‌باشند. در اثر انفجار آتشفشان‌های گازدار ، فرورفتگی‌هایی در زمین بوجود می‌آیند که اگر این فرورفتگی‌ها با آب پر شوند تشکیل دریاچه‌ای را می‌دهد که به آن ، (Maar) می‌گویند مانند دریاچه سبلان

دریاچه های تکتونیکی
برای تشکیل این نوع دریاچه عوامل تکتونیکی موثر می‌باشند. به عنوان مثال ممکن است در اثر زلزله، قسمتی از مسیر نشست کرده و تشکیل دریاچه را بدهد. همچنین در اثر نیروهای خشکی‌زایی (Epirogenese) نیز ممکن است دریاچه تشکیل شود. به عنوان مثال دریاچه ارومیه حاصل فرونشینی تدریجی می‌باشد.

دریاچه های کارستیکی
در اثر فرسایش مناطق آهکی بوسیله آبهای زیرزمینی دولین‌ها تشکیل می‌شوند. اگر کف این دولین‌ها بوسیله خاک رس پر شود به علت نفوذ ناپذیری ، محیط‌های خوبی برای تشکیل دریاچه می‌باشند مانند دریاچه مور زرد زیلایی

دریاچه‌های سدی

الف.ریزشی
در اثر ریزش کوه در کوهستانها مقدار زیادی سنگ به ته دره پرتاب می‌شود که این سنگ‌های پرتاب‌شده می‌توانند جلوی آب رودخانه‌ها را گرفته و تشکیل دریاچه بدهند مانند دریاچه گهر

ب.ریاچه های رانشی
این دریاچه ها،حاصل پدیده زمین لغزش می باشند.آب پس از نفوذ به لایه نفوذناپذیر رس، آن را سنگین کرده و باعث لغزیدن آن لایه می گردد و جلوی رودخانه را می گیرد مانند دریاچه لاسم

دریاچه های ساحلی
در برخی مواقع قسمتی از دریا بوسیله بارها (Barre) یا سدهای دریایی از قسمت اصلی دریا جدا گشته و تشکیل دریاچه بدهند مانند تالاب انزلی(نحوه تشکیل همان هست که ذکر شده،ولی حالت دریا را ندارد)

دریاچه های رودخانه ای
مسیرهای قطع‌شده آبکندها می‌تواند بوسیله آب پر شوند و تشکیل دریاچه‌های هلالی‌شکل (شاخ گاوی) را بدهند مانند دریاچه سیاه گاو

ترکیب آب دریاچه‌ها
مقدار املاح موجود در دریاچه‌های مختلف خیلی متغیر است طعم آب دریاچه‌ها بستگی به جنس سنگ‌هایی که رودخانه‌های وارده به دریاچه از روی آنها عبور می‌کند و همچنین به مقدار تبخیر، ساکن بودن و یا جریان داشتن آب دریاچه دارد. لذا دریاچه‌ها از نظر ترکیب شیمیایی به سه دسته تقسیم می شوند:

دریاچه‌های آب شیرین
در دریاچه‌های شیرین آب دائما جریان داشته و در حرکت است. و همیشه مقداری آب وارد آن شده و از طرف دیگر خارج می‌شود مانند دریاچه زریوار

دریاچه‌های آب شور
آب دریاچه‌های شور ساکن و بدون حرکت است و مرتبا همراه با آب ، املاح مختلف وارد دریاچه می‌شود و بنابراین میزان املاح افزایش یافته و آب دریاچه شور می‌گردد مانند دریاچه ارومیه
یکی دیگر از شرایطی که باعث تشکیل دریاچه‌های شور می‌شود این است که رودخانه‌هایی که از نواحی کوهستانی سرچشمه گرفته و در نواحی خشک و صحرایی وارد دریاچه می‌شوند دارای مقدار زیادی مواد محلولند که باعث شوری آب دریاچه می‌شود مانند دریاچه نمک

دریاچه‌های تلخ‌مزه
این دریاچه ها به علت وجود املاح که توسط رودها به آنجا آورده می شوند تشکیل می شوند و در نواحی تبخیری از تلخی اشباع می شوند مانند دریاچه خزر که وجود املاح(ولو اندک) باعث وجود طعم تلخی شده است.

حرارت دریاچه‌ها
حرارت سطح آب دریاچه‌ها برابر با حرارت موجود در محیط می‌باشد ولی با افزایش عمق درجه حرارت کمتر می‌شود. در مناطق گرم این کاهش دما با نرخ کند‌تری صورت می‌گیرد. حرارت گاهی در کف دریاچه‌ها به کمتر از 4 درجه سانتیگراد نیز می‌رسد چون نور خورشید در چند متر اول کاملا جذب می‌گردد.

سطح آب دریاچه‌ها
سطح آب دریاچه‌ها دائم در حال تغییر است و این تغییرات متناوب از جمله مهمترین شخصیات دریاچه‌ها می‌باشد که منجر به تغییر در حجم آب موجود در آنها می‌شود. نوسانات سطح دریاچه‌ها بستگی به رودخانه‌های واردشونده ، میزان تبخیر و ریزشهای جوی بستگی دارد.

سواحل دریاچه ها
در سواحل دریاچه‌ها امواج بزرگی پدید می‌آید که دارای خواص امواج حاصل در دریاها می‌باشد. این امواج سواحل دریاچه‌ها را در اثر عمل سایش کنده و خراب می‌کنند و باعث عقب‌نشینی ساحل می‌گردند. البته این عقب نشینی به اندازه عقب‌نشینی سواحل دریاها و یا اقیانوس‌ها نمی‌باشد نمونه مهم در ایران دریای شورابیل می باشد که وجود بادهای شدید،موجهای بزرگی را به وجود می آورد.

خشک شدن دریاچه ها
دریاچه‌ها همیشه دارای وضع ثابت نبوده ، بلکه دریاچه‌ها چه از لحاظ وسعت و چه از نظر عمق دائما در حال تغییر می‌باشند. بعضی از دریاچه‌ها برای مدت کوتاهی دارای آب می‌باشند ولی بعضی از آنها تا قدرت‌های مدیدی دارای آب می‌باشند. برای مثال دریاچه خزر به عنوان باقیمانده اقیانوس بزرگ تتیس در دوران اول زمین شناسی بوجود آمده و تا به امروز نیز باقی مانده است. دریاچه های یخچالی یا آتشفشانی عمر زیادی ندارند و اکثر آنها بعد از گذشت چندین ده‌هزار سال خشک می‌شوند. مهمترین عواملی که باعث خشک شدن دریاچه‌ها می‌شوند عبارتند از :

انباشته شدن رسوبات به تدریج باعث کم ‌عمق شدن دریاچه‌ها می‌شود.
در اثر تبخیر،آب دریاچه ها خشک می‌گردد.
کم‌شدن آب رودخانه‌هایی که وارد دریاچه می‌شوند.
نیروهای تکتونیکی می‌توانند یک دریاچه را ژرفتر کنند و یا برعکس باعث کم ژرفایی آن و حتی از بین رفتن گودی شوند.
دخالت انسان به صورت برداشت بی رویه آب و یا احداث سد،بسیار موثر است،این امر در ایران تاثیر گذار است.

رسوبات دریاچه‌ای
این رسوبات دارای منشاهای مختلفی می‌باشند ولی بطور کلی می‌توان این رسوبات را به 3 دسته زیر تقسیم می شوند:

رسوبات آواری
این رسوبات توسط رودخانه به دریاچه آورده می شوند.

رسوبات شیمیایی
این رسوبات یا توسط رودخانه ها و یا توسط تبخیر و اشباع شدن آب به وجود می آیند.

رسوبات بیولوژیکی
این رسوبات به صورت لاشه حیوانی و گیاهی که در دریاچه مدفون می شوند.