تعیین فواصل بروش اختلاف منظر

خورشید به اندازه ایی دور است که حتی سریع ترین شاتل های فضایی برای رسیدن به آن باید هفت ماه پرواز کنند. به خاطر همین فاصله زیاد است که خورشید با اندازه ی میلیون ها برابر اندازه زمین، از اینجا اینقدر کوچک به نظر می رسد.

سیصد سال پیش ستاره شناسی به نام «ادموند هالی» راهی برای اندازه گیری فاصله زمین تا خورشید و زهره بدست آورد . بدست آوردن این فاصله ها کمک کرد تا برای اولین بار مقیاس درستی از تمام منظومه شمسی بدست آید.

هالی دریافت که سیاره زهره هر 121 سال از جلوی خورشید عبور می کند. موقعیت سیاره زهره نسبت به خورشید برای دو ناظر زمینی که از دو نقطه مختلف این منظره را تماشا می کنند متفاوت بنظر می آید. میزان این تفاوت به فاصله ایی که خورشید و زهره از زمین دارند بستگی دارد.


در سال 1761 با مشاهده گذر زهره از مقابل خورشید توسط ستارشناسان سرتاسر دنیا مقدار فاصله خورشید از زمین با دقت بیشتری بدست آمد. این مقدار بطور میانگین در حدود 150 میلیون کیلومتر محاسبه شد.

امتحان کنید؛ چگونه تغییر مسیر دید باعث یک تفاوت در راستای دید می شود؟

انگشت اشاره یتان را در مقابل صورت خود در فاصله 20 سانتی متری قرار دهید. سپس یک چشم خود را ببندید، به راستایی که در آن راستا انگشت خود را می بینید دقت کنید. مثلاً ممکن است که انگشت خود را در راستای یک چراغ ببینید، حالا این چشمتان را ببنید و چشم دیگر را باز کنید. آیا جای شصت شما عوض شده ؟! یعنی آن را در راستایی دیگر می بینید؟ حالا انگشتتان را نزدیک بینی خود قرار دهید و این آزمایش را بار دیگر امتحان کنید. آیا می توایند متوجه جابجا شدن بیشتر انگشت خود شوید؟ یعنی زمانی که انگشت خود را در فواصل مختلف از چشمانتان نگه می دارید، با نگاه از چشم چپ و چشم راست، آن را در راستاهای مختلف می بینید. پس می توان با توجه به میزان جابجا شدن راستای دید، فاصله ی جسم را بدست آورد.


ستاره شناسنان این پدیده را اختلاف منظر (parallax) می نامند: یک شیء نزدیک در فواصل مختلف اختلاف منظر های مختلفی از خود نشان می دهد.

در تصویر زیر هنگامی که مشاهده گر 1 (Observer 1) به جسم (Object) نگاه می کند آن را در بین اعداد 1 و 2 می بیند، ولی زمانی که از (Observer 2) نگاه می کند، جسم را در بین اعداد 9 و 10 می بیند. با این پدیده می توان زاویه ی اختلاف منظر (Parallax Angel) را بدست آورد وسپس فاصله ی جسم تا مشاهده گر پیدا می شود.

برای این کار زاویه بدست آمده را نصف کرده و سپس وارون می کنیم این عدد بدست امده فاصله ستاره تا خورشید برحسب پارسک است.

تاره شناسانی که در سال 1761 فاصله خورشید را بدست آوردند، از چنین روشی استفاده کردند: به این صورت که خورشید بعنوان زمینه ثابت فرض شد و سیاره زهره هم مانند انگشت دست عمل می کرد؛ وقتی که از 2 نقطه مختلفِ زمین به آن نگاه می شد، مانند این بود که جای چشمان خود را عوض کردیم و با جابجایی که در مکان زهره نسب به خورشید به دست آمد، توانستند فاصله زهره را بدست بیآورند.

زمانی که از دو نقطه ی A و B به زهره (Venus) نگاه کنیم، آن را در دو نقطه “A و “B از سطح خورشید می بینیم.

در تصویر زیر مسیر عبور زهره از مقابل خورشید از نگاه شهرهای واقع در هندوستان، اسپانیا و استرالیا با رنگهای مختلف نشان داده شده است. هر رنگ نشان می دهد که زهره از هر شهری در چه موقعیتی نسبت به خورشید دیده می شده است.
از همین روش می توان برای تعیین فواصل ستارگان نزدیک استفاده کرد:

بدین صورت که چرخش زمین در مدارش باعث می شود که بعضی ستارگان نزدیک نسبت به ستارگان دورتر از دید زمین اختلاف منظر پیدا کنند و موقعیت ظاهری آنها تغییر کند، بدین ترتیب می توان فواصل آنها را یافت.