شناخت و پیشگیری دیسک کمر و کمردرد

مقدمه : هر انسان دارای 26 مهره در ستون فقرات خود می باشد که این مهره ها به وسیله صفحات انطاف پذیری به نام دیسک بین مهره ای از یکدیگر جدا می شوند. در واقع وجود دیسک کمر بیماری محسوب نمی شود اما اگر به دلیلی دیسک از قسمت عقبی دچار بیرون زدگی یا فتق شود این قسمت بیرون زده روی نخاع یا رشته های آن فشار وارد می کند و سبب بروز درد در کمر یا انتشار آن به پاها می شود که در اصطلاح عامیانه به آن دیسک کمر می گویند. در حدود 15 سالگی به بعد دیسک بین مهره ای دچار تغییرات می گردد که شامل کاهش میزان آب موجود در دیسک و کاهش انعطاف پذیری آن است. این تغییرات در برخی افراد زودتر و در برخی دیرتر بروز می کند(در مجموع از 40 سالگی به بعد است) در صورت وارد آمدن فشار نامناسب به دیسک فرسوده ، قسمت پشتی دیسک دچار فتق یا بیرون زدگی می شود. ضعیف شدن و پارگی بافت دیسک باعث وارد آمدن فشار به رشته عصبی عبوری از درون کانال ستون فقرات می شود که از هم گسیختگی با فتق دیسکی می تواند در اثر آسیب ناگهانی یا استرس مزمن , یا بلند کردن مداوم اشیاء سنگین یا چاقی به وجود آید. دیسکهای بین مهره های گردن یا کمر بیشتر از سایر جاهای ستون فقرات دچار مشکل می گردد.این روزها بیشتر از هر زمانی از درد کمر میشنویم که پس از سردرد شایعترین بیماری در جامعه است.

عریف واژه دیسک: فاصله بین دو مهره که از مایع ژلاتینی و برخی الیاف تشکیل شده را فضای بین مهره ای یا فضای دیسک می گویند.
علت کمردرد: اگر به هر علتی براثر نقص یا ضعف این مایع ژلاتینی و الیاف , فشار روی رشته های عصبی یا نخاع وارد شود درد در اندامها حس می گردد. اگر فشار در ناحیه گردن باشد درد در ناحیه گردنی مانند ضعف ، بیحسی ، تحلیل رفتن عضلات دست ، گزگز و مورمور ، سرد یا گرم شدن ،احساس درد در ناحه ساعد ،کف دست و انگشتان ممکن است رخ دهد. اما اگر در کمر باشد درد در اندام تحتانی و پاها حس می شود و دلیل آن نیز روی ریشه عصبی که به سمت پاها می آید فشار ایجاد می کند.
نکته: درهمه افراد به دلیل افزایش سن این ضعف ایجاد می شود و همه بیمارانیکه حتی علامتی ندارند و بالای 40 سال هستند یک نوع برآمدگی دیسک دارند.
عوامل سبب ساز کمردرد : 1- عوامل مکانیکی(95%) مانند فشار در ناحیه کمر 2- عوامل فیزیکی (5% ) مانند تومورهای ناحیه کمری
عوامل مکانیکی موثر در کمردرد: 1- بد نشستن و بد برخاستن و بد خوابیدن 2- انجام کارهای سنگین و بلند کردن غیر استاندارد و غیر اصولی اشیاء سنگین 3- عدم ورزش و تحرک کافی 4- عدم کنترل وزن 5- عدم اصلاح روش زندگی
نکته:مهمترین و شایعترین عامل مکانیکی ایجاد کمردرد به وجود آوردن ساختار فیزیکی نامناسب به علت عدم رعایت وضعیت صحییح نشستن است.
عللهای دیگر دخیل در ایجاد کمردرد : 1- درگیری دیسکهای کمر 2- آرتروز 3- بیماریهای عفونی مانند سل و بروسلوز ستون فقرات و …4- بدخیمیها 5- سرطان ستون فقرات 6- بیماریهای روماتیسمی 7- پوکی استخوان
نکته:مهمترین نکات دیگر علاوه بر صحیح نشستن و برخاستن ، نگهداری مناسب ستون فقرات از جهت تغذیه سالم و فعالیتهای بدنی می باشد
تغذیه شامل :1- انواع ویتامینها 2- پروتئین ها 3- کربوهیدراتها 4- مواد معدنی و بطور کلی وجود تنوع غذایی در زندگی است.
نقش موثر تحرک و ورزش در پیشگیری کمر درد : 1- فعالیت و ورزش در تمام رده های سنی پیشنهاد می گردد که می تواند عضلات ، استخوانها و قلب و عروق را فعال کرده و انعطاف پذیری را زیاد می کند. 2- ورزشهای مناسب شامل : کششهای مکرر – پیاده روی و دویدن ملایم- شناکردن و راه رفتن در آب
مواردیکه در تشکیل و تشدید دردهای کمری موثرهستند: 1- بلند کردن اجسام سنگین به صورت ناگهانی 2- چرخشها ی ناگهانی هنگام حمل و نقل اجسام 3- پرتاب کردن اشیاء 4- نامناسب نشستن در هنگام رانندگی 5- چاقی و بزرگی شکم موجب می شود فشار روی عضلات و ماهیچه های کمر وارد شود و شرایط را برای بروز کمردرد فراهم آورد6- ژنتیک و وراثت در کمردرد بی تاثر نیستند
نکته: برای بلند کردن اجسام باید نشست و جسم را به بدن نزدیک کرد و با کمک زانو بلند شد تا از فشارهای ناخواسته به کمر جلوگیری شود.
شرایط استفاده از صندلی برای پیشگیری از کمردرد : 1- استاندارد باشد 2- قابلیت تغییر ارتفاع و دستگیره را داشته باشد 3- پشتی آن گودی کمر را پر کند 4- پا روی زمین به گونه ای قرار گیرد که زاویه بین تنه و ران 90 درجه باشد. 5- از جا پایی ها به گونه ای استفاده شود که پشت پا خم شود.
آیا آسیبهای وارده به دیسک کمر نیاز به جراحی دارند؟95% از دردهای کمر بدون نیاز به جراحی و حتی مصرف دارو با آموزش ، کنترل و با تقویت عضلانی بهبود می یابد.فیزیوتراپی و روشهای اختصاصی نیز موثر هستند .تنها 5% کمردردها که براثر آسیب جدی به دیسک بین مهره ای ایجاد می شوند نیاز به جراحی دارند.
نکته: توصیه به استراحت و استفاده از دارو اکتفا نمی کند بلکه درمان کمردرد بایستی فعال و با مشارکت مستقیم بیمار انجام شود که به آن درمان علتی می گویند که فرد آموزش می بیند تا عضلات کمر خود را به کار گرفته و با اصلاح الگوها ی حرکتی خود بپردازد.
تاثیر روشهای نوین در پیشگیری یا کاهش کمردرد : فن آوریهای نوین الکتریکی مانند تحریک الکتریکی ، امواج ماورای صوت و لیزرهای کم توان ، و همچنین درمانهای دستی ، انجام تمرینات اختصاصی همراه آموزش اثربخشی پایدار دارند.
علائم دیسک : درد در ساق پا ، ناحیه کمر ، مچ و انگشتان پا ، خواب رفتگی عضله ، گزگز ، مورمور، گرفتگی عضلات ، تشدید درد براثر کشیدگی و فشار، بیحسی پاها . در صورت تشدید عارضه بی اختیاری ادرار و مدفوع، تحلیل رفتن و یا فلچ و ضعف عضلات، احساس سردی و گرمی ،لاغر شدن عضله، عدم خم شدن براحتی ، احساس گرفتگی رگ در پشت زانو هنگام خم شدن ، تشدید درد هنگام سرفه زدن
علتهای اصلی و پایه ای در کمردردها:
1- علل التهابی مانند آرتریت روماتوئید که همه مفاصل از جمله ستون فقرات را گرفتار می کند.
2- بیماریهای مادرزادی مانند اسکلیوز(ایجاد تغییر شکل در ستون فقرات)
3- دیسکهای کمری
4- عدم رعایت ارگونومی (ناسازگاری ابزار و وسایل کار با فرد)
نکته : در کمردرد ها این است که ممکن است فرد کمردرد نگیرد ولی علائم در اندامها موجود باشدکه علت آن فشار روی ریشه عصبی است که ا زمغز وارد ستون فقرات شده و از بین فضای مهره ها خارج و تا نوک انگشتان پا می رود و ممکن است علائم در آنجا احساس شود.
درمان کمردرد:
1- بستگی به عللع ایجاد کننده کمردرد دارد .مثلاً اگر بیماری روماتیسمی باشد باید درمان دارویی شود.
2- اگر انحراف مهره است باید اصلاح گردد.
3- اگر دیسک کمر است بستگی به میزان فشا ر روی دیسک دارد .اگر فشار در حد برآمدگی باشد با استراحت 2 هفته ای خوب می شود و بیمار مبتلا به دیسک کمر باید از قرار گرفتن در وضعیتهایی که روی کمر فشار می آورد پرهیز کند.
4- هنگام خواب باید به پهلو بخوابد و پاهایش را در شکم جمع کند و در صورت امکان بالش یا هر وسیله نرم دیگری بین زانوها قرار دهد
5- موقع نشستن زیرپایی داشته باشد تا خمیدگی مفاصل ران ایجاد شود
6- به مدت طولانی در یک جایی ثابت ننشیندو هر چند لحظه یک بار قدم بزند.
7- در صورت امکان از دستشویی فرنگی استفاده کند.
8- از رانندگی طولانی مدت بپرهیزد.
9- وزن بدن را کم کند.(طبق نمایه توده چربی BMI)
10-کمتر از پله بالا و پایین برود.
11-از وارد آمدن فشار زیاد روی کمر خودداری کند .
12-در سابقه دیسک طولانی (کمر درد مزمن) رفتن به استخر و راه رفتن در آب موجب نرم شدن کمر می شود. آب درمانی موجب کاهش فشار روی دیسکهای کمر و به دنبال آن کم شدن فشار روی اعصاب بین مهره ای می شود و درد کمر کاهش می یابد.
13-در کمردرد حاد فرد باید حداقل 2 روز استراحت نموده و کمربند طبی ببندد.
14-در کمردرد مزمن (مانند زمین خوردن ، بلند کردن اشیاء سنگین و هر گونه ضربه دیگر) داروی ضد التهاب ، فیزیوتراپی ، نرمشهای انبساطی پیشرونده عضلانی ، استفاده از کیسه یخ روی ناحیه دردناک در 72 ساعت اول ، بعد به کار گیری حرارت موضعی شامل استفاده از لامپ گرمایی ،دوش حمام ،کمپرس آب گرم یا صفحات گرم کننده برای تخفیف درد توصیه می شود
نکته: اگر شدت دیسک کمر زیاد و آسیب وارد کانال نخاع شده باشد و درمان طبی و سایر درمانها کارساز نشد آنگاه انجام عمل جراحی برای آزاد ساختن رشته ها ی عصب از فشار وارد ه به آنها ضرورت پیدا می کند یا اینکه دیسک تخلیه می گردد.