گونه‌‌های تراریخته چه خطراتی برای انسان دارد؟

گیاه تراریخته به گیاهی اطلاق می‌شود که ساختار ژنتیکی آن از طریق  مهندسی ژنتیک تغییر یافته باشد و این تغییر معمولاً جهت بهبود مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماریهای گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهره وری کشاورز صورت می گیرد.

غالباً هدف از مهندسی ژنتیک در گیاهان انتقال یک یا چند ژن به گیاه می‌باشد که در صورت موفقیت یک ویژگی جدید به گیاه می بخشد. نمونه‌های استفاده از گیاهان تراریخته با صفتی چون مقاومت به یک آفت، بیماری یا خشکی را می‌توان در کشاورزی مدرن یافت.

تاریخچه گیاهان تراریخته

به‌کارگیری روش‌ها و فنون مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی به طور جدی از سال 1983 آغاز و روندی به شدت رو به رشد را به ویژه در قلمرو اصلاح گیاهان زراعی استراتژیک، طی کرد. پیشرفت در این حوزه، فوق‌العاده چشمگیر است. به‌طوریکه در مدتی کمتر از هشت سال، سطح زیر کشت گیاهان دست‌ورزی شده ژنتیکی (Transgenic)، وسعتی بالغ بر 60 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی جهان را به خود اختصاص داد. به این ترتیب، مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی به منظور تأمین امنیت غذایی جمعیت رو به رشد جهان وارد عمل شده و مواد غذایی دستکاری شده ژنتیک (GMOs) به تدریج وارد بازار شد.
در سال 1986 نخستین آزمایش‌های مزرعه‌ای، با تنباکوی تراریخته، در امریکا و فرانسه صورت گرفت. چین نخستین کشوری بود که در سال 1990، تولیدگیاهان تراریخته (تنباکو) را به شکل تجاری آغاز کرد. امریکا، دومین کشوری بود که در سال 1994، گیاه تراریخته گوجه‌فرنگی را به شکل تجارتی تولید نمود. پس از آن، در فاصله سال‌های 1995 تا 1996، 35 گیاه تراریخته تولید شد که حدود 80 درصد آن‌ها مربوط به دو کشور امریکا و کانادا بودند. تا سال 1999، بین 25 تا 45 درصد تولید برخی از محصولات اصلی زراعی (ذرت، سویا و غیره) در امریکا، با استفاده از گیاهان تراریخته صورت می‌گرفت. درحال حاضر، حداقل 25 درصد از سطح زیر کشت ذرت تراریخته و 40 درصد از سطح زیرکشت سویای تراریختة جهان در امریکاست.

مزایا  محصولات

وارد کردن ژن‌های فراوان (مربوط به صفات مختلف) به ده‌ها گونه گیاهی مانند گندم، جو، گوجه‌فرنگی، ذرت، سیب زمینی، سویا، پنبه، مارچوبه، تنباکو و چغندرقند جهت اصلاح یا بهبود فرآورده‌های کشاورزی، امکان تغییر ژنتیکی در راه‌های بیوسنتزی گیاهان برای تولید انبوه موادی مانند روغن‌های خوراکی، موم‌ها، چربی‌ها و نشاسته‌ها که در شرایط عادی به میزان بسیار جزیی تولید می‌شوند و کنترل آفات زیستی، تنها نمونه‌های کوچکی از کاربردهای گسترده گیاهان ترانس‌ژنی (تراریخته) را شامل می‌شوند.
احیای مراتع و جنگل‌ها و حفظ تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری در مناطق کویری و بیابانی از دیگر عرصه‌های کشاورزی است که با کمک بیوتکنولوژی روند سریع‌تری یافته است. برای مثال، بیوتکنولوژیست‌ها با شناسایی، تکثیر و پرورش گونه‌های واجد ژن‌های مقاومت به نمک، گیاهان مقاومی مانند کاکتوس‌ها، کاج و سرو اصلاح شده‌ای را تولید کرده‌اند که قابلیت رشد و تکثیر در مناطق سخت بیابانی را پیدا کرده‌اند. همچنین به کمک روش‌های بیوتکنولوژی، از جلبک‌ها و گل‌ولای موجود در دریاها، ترکیبات و کودهای زیستی سودمندی را برای حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی تولید می‌کنند.

معایب محصولات

با پیشرفت محصولات تراریخته در جهان و به زیر کشت رفتن میلیاردها هکتار زمین و عرضه محصولات به بازارهای مناطق مختلف جهان، زمزمه مخالفت و انتقاد نسبت به این محصولات بالا گرفت و به تبع آن در کشور ما هم از همان سال‌ها کارشناسان و مسوولان وقت در مقابل طرفداران مهندسی ژنتیک و محصولات حاصل از آن ایستادند و تاکید کردند که برخلاف ادعاها سطح زیر کشت محصولات تراریخته،  در کشورهای پیشرفته جهان از جمله در اروپا خیلی کم است.

بر اساس برخی تحقیقات انجام گرفته در جهان ، محصولات تراریخته همانقدر که می‌توانند دارای کیفیت بهتری باشند ممکن است خطرات ناشناخته‌ای برای انسان و محیط زیست داشته باشند .

نتایج تحقیقات دانشمندان در برخی کشورها نشان می‌دهد که در ساکنین مجاور به مزارع و روستاهایی که بذرهای تراریخته کشت می‌شود، عوارضی چون حساسیت‌های شدید پوستی، آلرژی شدید دستگاه ایمنی بدن، صدمه به مخاط به ویژه بویایی و تا 90 درصد تخریب پروتئین سلولی و بروز سرطان های مختلف مشاهده شده است.

در همین حال بسیاری از سازمان‌های علمی و زیست‌محیطی جهانی نسبت به خطرات استفاده از گیاهان ترانس‌ژنیک یا تراریخته و احتمال پیدایش بیماری‌های غیرقابل پیش بینی و درمان، و نیز اختلالات ژنتیکی هشدار داده‌اند.

برخی رخدادها در دیگر کشورهای جهان از جمله کشورهای آسیای جنوب شرقی، روسیه و امریکا به این نگرانی ها دامن زده است . به طوری که اتحادیه اروپا، آلمان و آمریکا نیز بر موضوع حساس شده و تمهیداتی جدی برای کشت ، مصرف و تجارت این محصولات گذارده اند .

اما غالب کارشناسان بیوتکنولوژی و اصلاح نباتات ، این نکات را قبول نداشته و ادعا می‌کنند که این ها گزارش‌ها دروغ و دور از واقعیت است .و تنها به فواید این محصولات اشاره دارند.

بخش مهم

با توجه به اینکه در برنامه پنجم توسعه کشور مقرر شده که 25درصد سطح زیر کشت در کل کشور مربوط به محصولات ارگانیک بوده است، اما در ایرانهم اکنون تنها یک درصد سطح زیر کشت محصولات ارگانیک و 99 درصد محصولات تراریخته استو ان در حالی است که حتی در ایران محصولات تولید شده ز این روش دارای برچسبر مربوط که نشان دهنده ترریخته بودن آن محصول است.، نیست که حداقل مردم خود تصمیم گیرنده نسبت به استفاده از این محصولات باشند یا خیر!

در شرایطی که ایران سرزمینی است که اکنون 1728 گونه‌‌ اندمیک (انحصاری) دارد، کشت گونه‌‌های تراریخته عرصه را برای گونه‌های بومی تنگ‌تر می‌کند. در عین حال به طور کلی میزان مشکلاتی که محصولات تراریخته ایجاد کرده‌اند بیشتر از مشکلاتی است که توانسته‌اند حل کنند و به‌طور مثال به ظهور علف‌های مقاوم در برابر آفت‌کش‌ها اشاره می‌کنند که با مقاومت علف‌ها و دیگر مشکلات، میزان مصرف مواد شیمیایی چند برابر می‌شود. از طرفی دیگر فواید ناشی از افزایش میزان تولید با پرداخت بهای بالاتر برای خرید بذر محصولات تراریخته خنثی می‌شود و از همه مهم‌تر این‌که به اعتقاد آنها از آنجا که بسیاری از کشورهای فقیر توانایی یا تمایل پذیرش این فناوری را ندارند نمی‌توان آن را راه‌حلی برای کاهش گرسنگی در جهان با توجه به افزایش جمعیت دانست.

پیدا کردن این‌که کدام گروه حقیقت را می‌گویند بر عهده این گزارش نیست ؛ اما یقینا این متن می‌تواند با پرسشی اساسی درباره سلامت و بهداشت فردی و محیطی شهروندان ایرانی تمام شود ؟ !

البته در رابطه با وضعیت گیاهان تراریخته در کشور  پایگاه اطلاع رسانی “خبرنگار” از محمدرضا امیری کهنوج عضو کمیسیون کشاورزی مجلس پیگیر شدکه وی با بیان اینکه از جزییات قوانین استفاده و کاشت این محصولات اطلاع ندارد، گفت: به منظور اطلاع رسانی به مردم به جهت استفاده کردن یا عدم استفاده از این محصولات باید مسئولان ذی ریط ، کمیسیونی متشکل از کارشناسان متخصص موافق و مخالف این موضوع تشکیل دهند و نهاد مسئول به جمع بندی نهایی برسد و نتیجه را به صورت جامع و کامل ،محاسن و معایب این گیاهان و محصولات رابه اطلاع مردم برسانند تا خود آن ها در خصوص استفاده از این محصولات تصمیم بگیرند.